***ÇANAKKALE ŞEHİTLİK REHBERİ, GEZİ REHBERİ***

Çanakkale Savaşlarına Giriş

İki Alman savaş gemisi Goeben ve Breslau’nun boğazı geçerek İstanbul’a ulaşması ve bunları Osmanlı Devleti’nin Yavuz ve Midilli adıyla satın aldığını açıklaması tüm dikkatlerin boğazlara çevrilmesine neden oldu. Bu gemilerin komutanı Amiral Souchon Osmanlı Donanmasının başına getirildi. İngiliz ve Fransız savaş gemileri Çanakkale Boğazı’nı ablukaya aldılar. Osmanlı Devleti de 27 Eylül 1914’te Boğazları tüm gemi trafiğine kapattı.

Savaş eninde sonunda Boğazlarda olacaktı ve İstanbul tarih boyunca herkesin gözünü diktiği şehirdi. Çanakkale Savaşları’na giden yolda bardağı taşıran olay, 29/30 Ekim 1914’te Amiral Souchon’unemrindeki Yavuz ve Midilli ile beraberindeki diğer Osmanlı savaş gemilerinden oluşan donanmanın Karadeniz’deki Rus limanlarını bombalaması oldu. 3 Kasım 1914 sabahı 18 gemiden oluşan İtilâf donanması Çanakkale Boğazı girişine yaklaştı. Dört savaş gemisi, saat 06.55’te yaklaşık 13.800 metre uzaklıktan giriş tabyalarının bombalamaya başladı. İki İngiliz savaş gemisi Seddülbahir ve Ertuğrul Tablayaları’nı bombalarken, iki Fransız savaş gemisi deKumkale ve Orhaniye Tabyaları’nı bombaladı. Yaklaşık 17 dakika süren saldırıya Osmanlı topçuları karşılık verdi. Saldırı sonucu Seddülbahir Tabyası’nın cephaneliğine bir top mermisinin düşmesi üzerine büyük bir patlama oldu. Seddülbahir Tabyası’nda bulunan subay ve erlerin önemli bir kısmı şehit oldu ya da yaralandı.

Bu saldırıda Osmanlı ordusu ilk şehitlerini verdi: 5 subay ve 81 er şehit oldu, 2 subay ve 19 er ise yaralandı. Toplam zayiat 107 kişiydi. Bu ilk saldırı üzerine Osmanlı Devleti, Çanakkale Boğazı’nın güvenliğini sağlama konusunu daha da ciddiye aldı. İstanbul, Edirne ve eski savaş gemilerinden sökülen toplar Boğaz’a yerleştirildi. Bombardımanda zarar gören tabyalar tamir edildi. İç tabyalara kısa menzilli toplar yerleştirildi ve mayın hatları çoğaltıldı.

Çanakkale Boğazı’nın önü, bu ilk saldırıdan sonra uzunca bir süre patlamaya hazır bir sessizliğe sahne oldu. Çanakkale Savaşları, deniz ve kara savaşları olmak üzere iki aşamada gerçekleşti. 3 Kasım 1914’teki ilk saldırıdan 19 Şubat 1915’teki saldırıya kadar Boğaz sakindi. Bu sırada Osmanlı Devleti, Boğaz’ın korunması ve güçlendirilmesi çalışmaları sonucunda Dardanos bataryası en güçlü batarya haline geldi. Dardanos bataryası yanında Soğanlıdere, Baykuştepe, Mesudiye bataryası yakınına ve Akyarlar’a yerleştirilen yeni toplar, Çanakkale Boğazı’nın her iki yakasını iyice güçlendirmişti. Boğaza döşenen mayın hatlarının sayısı da ona ulaştı. İtilâf Devletleri de boş durmadılar. Onlar da İstanbul’a en kısa sürede ve en az zayiatla ulaşmanın yollarını tartıştılar ve güçlü bir donanma ile “denizden saldırı” yapılmasına karar verdiler.

İtilâf devletlerinin ikinci büyük saldırısı 19 Şubat 1915’te gerçekleşti. Saat 09.51’de Corwallis 11.000 metreden Orhaniye Tabyası’na, saat 10.01’de Triumph Ertuğrul Tabyasına; saat 10.32’de Suffren Kumkale Tabyası’na ateş açtı ve saldırılar gün boyu devam etti. Yedi buçuk saat süren saldırı sırasında İtilâf donanması binden fazla mermi attı, Osmanlı topçularının bu atışlara verdiği karşılık sonucu ise İtilâf donanmasının üç zırhlısı zarar gördü. Bu saldırıda Osmanlı kuvvetlerinden ikisi subay ikisi er toplam 4 şehit verdi, onbir er de yaralandı. İki top kullanılamaz hale geldi. Saldırılarda en çok hasarı Anadolu tarafındaki Kumkale Tabyası gördü.

İtilâf donanması Çanakkale Boğazı’na üçüncü büyük saldırıyı 25 Şubat’ta düzenlendi. Bu saldırının amacı, Boğaz girişindeki tabyaların tamamen tahrip edilerek bunları etkisiz hale getirilmesiydi. 25 Şubat saldırısına oniki savaş gemisi katıldı. Sabah saatlerinde başlayan saldırı akşam 17.30’a kadar devam etti. Amiral de Robeck sancak gemisi Vengeance ve Cornwallis ile ilk saldırıyı başlattı. 16.00’da Albion, Triumph, Vengeance gemilerinin gözetiminde ve korumasında mayın tarama gemileri Boğaz girişindeki mayınları etkisiz hale getirdi. Çanakkale Boğazı’nın girişindeki tabya ve bataryalar tahrip edilmiş ve susturuldu. Bu saldırıda Ertuğrul, Orhaniye ve Seddülbahir tabyaları önemli hasat gördü. Dört top etkisiz hale getirildi. Boğaz girişindeki mayınlar temizlendi. Osmanlı kuvvetleri onüç er şehit ve onsekiz er yaralı olmak üzere toplam otuzbir zayiat verdi. İtilâf donanması 26 Şubatta da saldırılarına devam etmiş, Erenköy (İntepe) ve Kumkale Köyü harap bir hale geldi. Bu saldırıda da Osmanlı kuvvetleri üç şehit ve sekiz yaralı verdi. 26/27 Şubat gecesi de İtilâf devletlerinin savaş muhriplerinin himayesinde bulunan balıkçı gemilerinden oluşan mayın arama tarama ekipleri, Boğaz girişinde mayın aramaya devam ettiler. Mart ayı başlarından itibaren daha sık şekilde saldırılarına devam eden İtilâf donanması, aynı zamanda mayın arama ve tarama gemileriyle Çanakkale Boğazı’nı mayınlardan temizlemeye çalışıyordu. İtilâf devletlerinin tüm bu çabalarına karşın 26 mayından oluşan onbirinci mayın hattını Nusrat mayın gemisi 7/8 Mart 1915 gecesi Karanlık Liman bölgesinde diğer mayın hatlarından farklı olarak kıyıya paralel döşedi. Bu mayınlar on gün sonra savaşın gidişatına çok büyük etki edecekti. Nusrat’ın döşediği mayınların bulunduğu yerde boğaz genişliyor ve boğazdan çıkmak isteyen gemiler dönüş manevralarını ancak burada gerçekleştirebiliyordu. 17 Mart’ta Limni’de toplanan İtilâf devletlerinin komutanları 18 Mart’ta büyük saldırıyı başlatmaya karar verdiler. 18 Mart saldırısını yönetecek olan İngiliz Amiral John de Robeck’in komutasındaki İtilâf donanması, ikisi İngiliz biri de Fransız olmak üzere üç deniz tümeninden meydana geliyordu. İtilâf donanmasının Kurmay Başkanı RogerKeyes’ti. İngiliz Amiral John de Robeck’in komutasındaki İtilâf donanması şu gemilerden oluşuyordu :

Amiral John de Robeck idaresinde 1. İngiliz Deniz Tümeni; Queen Elizabeth, Agamemnon, Lord Nelson savaş genileri ile Inflexible muharebe kruvazöründen oluşuyordu.

Albay Hayes Sadler komutasındaki 2. İngiliz Deniz Tümeni; Ocean, Irresistible, Vengeance, Albion, Cornwallis, Swiftsure, Majestic ve Canopus gemilerinden meydana geliyordu.

Fransız Amiral Gueprate komutasındaki 3. Fransız Deniz Tümeni; Suffren, Bouvet, Gaulois ve Charlemagne gemileri ile İngiliz Triumph ve Prince George muharebe gemilerinden oluşmaktaydı.